Portal Historyczny Gminy Nekla - historia.nekla.eu

1 lipca minęło 65 lat od utworzenia skrótowo mówiąc gminy w Nekli. Dzisiejszy czas nie sprzyja świętowaniu jubileuszy. Powodem tego jest nie tylko trudna sytuacja gospodarcza. Organizowanie imprez jubileuszowych a przypominanie historii to jednak dwie różne sprawy, a zwłaszcza tej historii, która nie jest opisana w podręcznikach, a tkwi tylko w ludzkiej pamięci. Ludzie jednak się zmieniają i odchodzą, a wraz z nimi ulatuje ludzka pamięć i często dopiero po latach ktoś próbuje odtworzyć przebieg wydarzeń, lecz często wtedy brakuje już bezpośrednich świadków. Dlatego myśl opisania wydarzeń sprzed 65 lat, w chwili gdy jest jeszcze bezpośredni uczestnik procesu kształtowania się gminy nekielskiej. Osobą tą jest Pan Edward Głębocki, który przez kilkadziesiąt lat zamieszkiwał w Nekli i dla większości obecnych mieszkańców gminy kojarzy się z funkcją głównego księgowego Gminnej Spółdzielni w Nekli, którą sprawował przez ponad 20 lat. Od kilkunastu lat jest już na emeryturze i obecnie zamieszkuje we Wrześni. Posłuchamy co na ten temat kształtowania się gminy nekielskiej mówi pan Edward Głębocki: urodziłem się w 1908r. w Orzeszkowie. Szkołę Podstawową ukończyłem w 1923r. w Dominowie, a następnie ukończyłem 2 klasy szkoły handlowej w Poznaniu. W 1924 roku podjąłem pracę w Komisariacie Obwodowym w Dominowie w charakterze pracownika biurowego. Dziś słowo komisariat kojarzy się z policją, wtedy jednak była to nazwa cywilnego urzędu administracyjnego. Teren działania Komisariatu Obwodowego w Dominowie obejmował także Neklę, gdzie nie było wówczas żadnego urzędu administracyjnego. Według mej orientacji umiejscowienie Komisariatu w Dominowie pozostało z czasów pruskich, gdyż na terenie mieszkało bardzo dużo Niemców i dla ich wygody utworzono tam ten urząd. W styczniu 1928 roku Prezydent Rzeczypospolitej wydał rozporządzenie, na mocy którego zreorganizowano administrację terenową w byłym Wielkim Księstwie Poznańskim dostosowując ją do systemu jaki istniał w sąsiednim województwie pomorskim. Na mocy tego rozporządzenia dokonano podziału dotychczasowych Komisariatów na mniejsze jednostki nadając im nazwę Wójtostwa. Wtedy także, od dnia 1 lipca 1928 roku utworzono Wójtostwo na obwód Nekla. Należało do niego 17 wsi: Gąsiorowo, Gułtowy, Stępocin, Józefowo, Opatówko, Nekielka, Targowa Górka, Mała Górka, Zasutowo, Kokoszki, Starczanowo, Siedleczek, Podstolice, Gierłatowo, Stroszki, Brzeźno i Nekla. Na czele Wójtostwa stał wójt, którym Starosta w Środzie mianował Jana Barczaka właściciela „resztówki” (106 ha) z Józefowa. Wójt pełnił swoją funkcję społecznie i przyjeżdżał do biura 1 – 2 razy w tygodniu. Ja zostałem mianowany także przez Starostę sekretarzem Wójtostwa i początkowo byłem jedynym stałym pracownikiem tego urzędu. Pierwszą siedzibą Wójtostwa była prywatna nieruchomość przy obecnej ulicy Poznańskiej nr 26. Po pewnym czasie otrzymałem pomocnika sekretarza, w którym został Walenty Wojtkowiak z Nekli. Wójtostwo początkowo miało bardzo mały zakres kompetencji, nie posiadało nawet własnego budżetu. Wszystkie nasze wydatki pokrywało Starostwo powiatowe w Środzie. Budżety własne posiadały natomiast wtedy poszczególne wioski, które wówczas nazywano gminami (w wójtostwie było więc 14 gmin i 3 tzw. obszary dworskie tj. Nekla, Podstolice i Opatówko).

Naszym organem egzekucyjnym zwłaszcza w sprawach porządku i melioracji był posterunek Policji w Nekli, który istniał już przed utworzeniem Wójtostwa i składał się z dwóch funkcjonariuszy, na czele których stał tzw. przewodnik, którym był Jan Kliks. Drugim policjantem był rozstrzelany w 1939 roku w Kostrzynie Władysław Kryślak. Poza zakresem działania Wójtostwa był także urzędnik stanu cywilnego, który podlegał bezpośrednio pod Starostwo. Funkcję tę pełniła Aniela Psujówną, przejmując to stanowisko z rąk swego ojca Walentego Psuji. Jan Barczak pełnił funkcję wójta do 1939 roku, a następnie po jego rezygnacji nie mianowano nowego wójta, lecz przez kilkanaście miesięcy jako zastępca wójta urząd ten sprawował Stanisław Domański – rolnik ze Stępocina. Bardzo prężną instytucją w Nekli był wówczas Bank Ludowy, który działał na terenie wójtostwa Nekla i Dominowo. Walne zebranie członków Banku Ludowego gromadziło często ponad 100 uczestników. Jego siedziba mieściła się przy obecnej ulicy Wrzesińskiej, w budynku gdzie do niedawna była poczta w Nekli. Budynek ten był zajmowany przez te dwie instytucje.

Funkcję sekretarza wójtostwa w Nekli pełniłem do 31 sierpnia 1931 roku, kiedy zostałem przeniesiony na takie samo stanowisko do Wójtostwa w Bronisławiu, a na moje miejsce do Nekli przyszedł Franciszek Kordus, który poprzednio był sekretarzem w Bronisławiu. W 1933 roku uchwalona została nowa ustawa o ustroju samorządu terytorialnego, która w miejsce Wójtostwa wprowadziła pojęcie gminy zbiorowej. Ustawa ta weszła w życie od 1 kwietnia 1935r. tworząc nowe organy samorządowe takie jak rada gminna i zarząd gminny. Na czele organów samorządowych stał wójt. Nowo utworzone gminy zbiorowe posiadały już własny budżet, przejmując w tym względzie dotychczasowe uprawnienia gmin wiejskich, które odtąd nazywano gromadami. Kolejnym poszerzeniem zakresu działania gminy zbiorowej było przejęcie przez nie od 1 stycznia 1936 roku prowadzenia urzędów stanu cywilnego. Zlikwidowano wtedy oddzielną funkcję urzędnika stanu cywilnego, a obowiązki te przejęli wójtowie, natomiast sekretarze gminy zostali zastępcami urzędnika stanu cywilnego. Była to ostatnia reorganizacja urzędów administracji terenowej w okresie przedwojennym. Utworzenie gmin zbiorowych a zwłaszcza posiadania własnego budżetu wyraźnie podniosło znaczenie tej instytucji. Do zadań gminy zbiorowej należało między innymi: utrzymanie szkół, pomoc ubogim, utrzymanie dróg gminnych, finansowanie straży pożarnej i wiele innych, które  do dziś należą do zadań władz gminnych. O prestiżu pracowników samorządowych świadczyły także ich zarobki, które w moim przypadku jako sekretarza gminy wynosiły około 250 zł, gdy przeciętny robotnik zarabiał do 100 zł miesięcznie. W moich prywatnych zbiorach zachowało się jedno pamiątkowe zdjęcie z czasu pełnienia funkcji sekretarza wójtostwa w Nekli, które może u wielu ludzi wywoła jakieś wspomnienia.