O tym, że warto rejestrować wspomnienia ludzi, zdawałoby się zwyczajnych ludzi, przekonaliśmy się 17 marca 2012 r. W tym bowiem dniu Neklę i Starczanowo odwiedziła ekipa TVP Lublin z Adamem Sikorskim na czele, realizująca programy historyczne z cyklu „Było, nie minęło”. Pokazują one niedokończone, niedopowiedziane historie ludzi i wydarzeń, w których zwykły z pozoru człowiek, dzisiaj, po ponad siedemdziesięciu latach od tamtych tragicznych wydarzeń może być „świadkiem koronnym”. Jego świadectwo o tragicznych wydarzeniach drugiej wojny światowej pomóc może młodemu pokoleniu w zrozumieniu szerszych procesów historycznych.
Temu właśnie służyła wizyta „zwiadowców historii”, jak siebie nazywają, którzy pokonując 500 kilometrów, w sobotnie słoneczne południe pojawili się w Nekli i Starczanowie aby podczas dwugodzinnego nagrania zarejestrować na taśmie filmowej opowieść pana Wiktora Szalatego i jego sióstr , pań Kazimiery Nowaczyk i Zofii Mateckiej. Opowiadali oni o gehennie, jaką przeżyła ich liczna rodzina podczas zesłania do tajgi w obwodzie archangielskim. Zesłanie było konsekwencją pierwszej deportacji z Kresów Wschodnich, 10 lutego 1940 r.
Jak doszło do tej wizyty i zainteresowania autorów programu „Było, nie minęło” losem naszych Sybiraków?
Zamieszczone na nekielskim portalu historycznym wspomnienia p. Wiktora Szalatego i jego bratowej Bronisławy Szalaty przeczytał Adam Kaczyński, pracownik wydziału zagranicznego Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, który z kolegami uczestniczy w projekcie dokumentującym miejsca zesłania i kaźni obywateli polskich podczas drugiej wojny światowej na terenie dawnego ZSRR. W ciągu ostatnich dwóch lat odwiedzili i zinwentaryzowali kilkadziesiąt takich specposiołków, rozsianych po całym obwodzie archangielskim, porównywalnym obszarowo z terytorium Polski. Przeczytanie tych wspomnień, dokładnie opisujących podróż, ciężką pracę, głód, choroby w specposiołku Siennoj a później w Karpogorach wpłynęło na to, że te miejsca zostały umieszczone w planie ubiegłorocznej, wrześniowej podróży w okolice Archangielska.
Podróżując z Mirosławem Majkowskim z Przemyśla, autorem rekonstrukcji historycznej, obrazującej deportacje z 1940 r., odwiedzili miasteczko Karpogory i „nasz” specposiołok Siennoj . Wykonali zdjęcia, zinwentaryzowali baraki, które przetrwały i do czasów pierestrojki służyły miejscowym drwalom, pozyskującym drewno w tajdze. Szczegółowy wygląd tych miejsc i wrażenia z podróży historycznej zostały opisane w jednym z rozdziałów, przygotowywanej do druku książki p. Adama Kaczyńskiego. Zdjęcia współczesne z Siennoj mieli okazję obejrzeć uczestnicy lutowego spotkania „Syberyjska Odyseja” w Nekielskim Ośrodku Kultury.
To właśnie przygotowując wspomniane spotkanie Sybiraków, dzięki uprzejmości p. Beaty Rutkowskiej z Bydgoszczy (wnuczki sąsiadów p. Szalatych w Staniewiczach a później w Siennom) udało się nawiązać kontakt najpierw z Mirosławem Majkowskim z Przemyśla a następnie Adamem Kaczyńskim z Warszawy. Obaj nadesłali specjalne przesłania do uczestników „Syberyjskiej Odysei”, które zostały zaprezentowane zebranym.
Zupełną niespodzianką i pełnym zaskoczeniem był email otrzymany od p. Adama z propozycją przyjazdu Adama Sikorskiego z ekipą realizującą program „Było nie minęło”, przygotowującego audycję dotyczącą deportacji na wschód. Uznano, że w tym programie powinny znaleźć się relacje przedstawicieli rodziny państwa Szalatych.
Tak więc nasi współmieszkańcy podzielili się swoimi przeżyciami z tamtych tragicznych lat. Zostały one a perpetua memoria utrwalone na taśmie filmowej. Emisja programu zaplanowana jest na Wielką Sobotę 7 kwietnia 2012 r. o godzinie 15.00 w programie TVP INFO, co ma też w pewnym sensie wymiar symboliczny.
Program prowadzi Adam Sikorski, zdjęcia Tomasz Smyk, dźwięk Robert Kmieć, W programie udział wzięli: Wiktor Szalaty, Kazimiera Nowaczyk, Zofia Matecka, Adam Kaczyński i piszący te słowa.
Audycje z cyklu „Było, nie minęło” emitowane są w każdą sobotę o godz.15.00 w TVP INFO. Dostępne są również na stronie internetowej: http://www.tvp.pl/historia/magazyny-historyczne/bylo-nie-minelo oraz na stronie programu: http://www.bylonieminelo.pl/index/
Jerzy Osypiuk
